Logistyka ostatniej mili, ten kluczowy, najbardziej złożony i zarazem najdroższy etap dostawy, przechodzi cichą, lecz fundamentalną przemianę. Punkty odbioru i automaty paczkowe, znane pod zbiorczym terminem Out-of-Home (OOH), stały się trwałym elementem krajobrazu polskich miast i miasteczek. Wraz z ich rosnącą popularnością, rośnie apetyt firm kurierskich na budowę własnych, zamkniętych sieci. Pojawia się jednak pytanie: czy ten model jest trwały? Coraz głośniej mówi się o sieciach otwartych, czyli agnostycznych. To trend, który może na nowo zdefiniować zasady gry. Polski wyścig zbrojeń na rynku dostaw Out-of-Home Obecna sytuacja na rynku dostaw OOH przypomina swoisty wyścig zbrojeń. Każdy znaczący gracz – z InPostem jako pionierem, ale też z goniącymi go Allegro, Orlen Paczką, DPD czy DHL – dąży do posiadania jak najgęstszej siatki własnych punktów. Logika wydaje się prosta: im więcej mam automatów, tym bliżej jestem klienta. Jednak ten model napotyka swoje granice. W Polsce funkcjonuje już ponad 60 000 punktów OOH, a znalezienie nowej, atrakcyjnej lokalizacji graniczy z cudem. Koszty związane z dzierżawą gruntów, instalacją urządzeń i ich bieżącym utrzymaniem są niezwykle wysokie. Szczególnie w kontekście ostatniej mili, czyli finalnego odcinka podróży paczki, który potrafi generować nawet 50-55% całkowitych kosztów dostawy. W gęsto zabudowanych centrach miast ceny najmu są astronomiczne, a na terenach wiejskich, aby zapewnić odpowiednie pokrycie, potrzeba znacznie więcej punktów. Należy sobie uświadomić, że automat paczkowy nie jest pasywnym obiektem. Postawienie jednej maszyny to koszt rzędu kilkudziesięciu tysięcy złotych, a jej rentowność zależy od precyzyjnego balansu. Aby inwestycja zaczęła się zwracać, urządzenie musi obsługiwać co najmniej kilkadziesiąt paczek dziennie. Urządzenie w pełni załadowane paczkami generuje przychód; puste oznacza wyłącznie koszty. Paradoksalnie, przepełniony automat również staje się problemem, wymuszając na operatorze dodatkowe, kosztowne działania. Sieci agnostyczne: odpowiedź na logistyczny pat W odpowiedzi na te wyzwania pojawia się koncepcja sieci otwartych, zwanych też agnostycznymi (carrier-agnostic networks). Najprościej można je porównać do współdzielonych masztów telekomunikacyjnych. Zamiast budować własną, kosztowną wieżę, operatorzy komórkowi mogą korzystać ze wspólnej infrastruktury. Podobnie działają sieci agnostyczne – to otwarte platformy maszyn lub punktów odbioru, z których mogą korzystać różni przewoźnicy. Taki model niesie ze sobą szereg korzyści dla każdej ze stron: Dla firm kurierskich: Obniżenie bariery wejścia na rynek i mniejsze ryzyko inwestycyjne. Zamiast milionowych nakładów na własną sieć, można dołączyć do już istniejącej. Dla konsumentów: Niezrównana wygoda. Wyobraźmy sobie sytuację, w której wszystkie paczki, niezależnie od tego, który kurier je dostarcza, można odebrać w jednym, najbliższym automacie. Znalezienie takiego punktu ułatwia przejrzysta mapa punktów PUDO, która integruje różne lokalizacje w jednym miejscu. Dla otoczenia: To także rozwiązanie bardziej przyjazne dla miast. Konsolidacja dostaw do wspólnych punktów oznacza mniej kursów realizowanych przez samochody dostawcze, co według różnych analiz może prowadzić do redukcji emisji CO2 nawet o 30-40% na danym obszarze. Jednocześnie ogranicza to zjawisko paczkomatozy – zaśmiecania przestrzeni publicznej dziesiątkami podobnych do siebie maszyn. Perspektywa właściciela sklepu internetowego Dla sektora e-commerce, otwarta sieć to nie tylko wygoda, ale realna optymalizacja biznesu. Zamiast integrować się z API kilku różnych sieci OOH, sklep mógłby zintegrować się z jedną platformą agnostyczną. Takie usprawnienie procesów logistycznych to ogromna oszczędność czasu i zasobów. Co więcej, dostęp do otwartej sieci wzmacnia pozycję negocjacyjną małych i średnich e-sklepów. Daje im dostęp do infrastruktury, która do tej pory była domeną największych. Wreszcie, możliwość zaoferowania klientowi jednej, prostej mapy z wszystkimi dostępnymi punktami odbioru w okolicy, bez względu na operatora, to ogromna wartość dla konwersji w procesie zakupowym. Globalne wzorce Sieci agnostyczne to nie tylko teoria. W Danii z powodzeniem funkcjonuje sieć SwipBox, a w Estonii Cleveron – firmy, które jako neutralni operatorzy udostępniają swoją infrastrukturę wielu kurierom, pobierając opłatę za każdą obsłużoną paczkę. Podobne inicjatywy rozwijają się w Austrii i Niemczech, często w formie miejskich hubów przeładunkowych. Model ten ma szczególny potencjał w kontekście europejskim, gdzie może znacząco uprościć międzynarodowe dostawy drzwi do drzwi, tworząc spójny system transgraniczny. W Polsce, choć dominują modele zamknięte, widać już pierwsze jaskółki zmian. Są to zarówno platformy agregujące punkty, jak i deklaracje niektórych graczy, np. Orlen Paczki, o otwartości na współpracę. Wyzwania na drodze do otwartej logistyki Mimo oczywistych zalet, wdrożenie sieci agnostycznych napotyka na poważne przeszkody. Główną z nich jest konkurencja. Dla wielu firm posiadanie własnej, rozpoznawalnej sieci automatów to fundament tożsamości marki. Rezygnacja z tego na rzecz wspólnej infrastruktury to trudna biznesowo decyzja. Technologia jako kręgosłup współpracy Fundamentem sieci agnostycznych są otwarte i dobrze udokumentowane interfejsy API, które pozwalają na bezproblemową komunikację między systemami. To właśnie technologia, taka jak Alsendo Innoship, która umożliwia zarządzanie wieloma przewoźnikami z jednego miejsca, jest kluczem do sukcesu. Dodatkowo, sztuczna inteligencja może być wykorzystana do optymalizacji zapełnienia automatów czy predykcji zapotrzebowania na skrytki. Kto weźmie odpowiedzialność? W modelu współdzielonym kluczowe jest jasne określenie, kto odpowiada za paczkę na każdym etapie. Co w przypadku uszkodzenia lub kradzieży z automatu? Czy winę ponosi kurier, który dostarczył przesyłkę, czy operator sieci agnostycznej? To pytania, które wymagają precyzyjnych umów i procedur. Kłopotliwe, ale kluczowe zwroty Sprawny proces zwrotu to dziś standard. Zapewnienie, że automatyzacja zwrotów będzie działać równie bezbłędnie w ramach współdzielonej sieci, jest kolejnym złożonym wyzwaniem operacyjnym i technologicznym. Potencjalne modele biznesowe i rola regulatorów Rodzi się fundamentalne pytanie: kto miałby zarządzać taką siecią? Na świecie krystalizują się trzy główne modele: Neutralny operator 3rd party: Firma specjalizująca się wyłącznie w zarządzaniu infrastrukturą (jak wspomniany SwipBox). Konsorcjum przewoźników: Grupa firm kurierskich tworzy spółkę-córkę do zarządzania wspólną siecią. Model publiczno-prywatny: Partnerstwo samorządu, który udostępnia grunty, z operatorem komercyjnym. Nie można też wykluczyć roli regulatorów. Podobnie jak Unia Europejska wymusiła standaryzację ładowarek (USB-C) czy zniosła opłaty roamingowe, tak w przyszłości mogą pojawić się regulacje promujące interoperacyjność sieci dostaw, aby walczyć z chaosem urbanistycznym. Jaka przyszłość czeka dostawy OOH? Wszystko wskazuje na to, że rynek będzie ewoluował w kierunku modeli hybrydowych. Wraz z dalszym rozwojem handlu internetowego, utrzymanie w pełni zamkniętych systemów może okazać się po prostu nieefektywne. Paradoksalnie, to właśnie współpraca może okazać się w przyszłości najskuteczniejszym sposobem na zdobycie przewagi na tym dynamicznym rynku. Wygra ten, kto zaoferuje nie tylko gęstą sieć, ale przede wszystkim największą elastyczność i wygodę. Kluczowe informacje Rynek dostaw Out-of-Home w Polsce jest nasycony ponad 60 tysiącami punktów, co generuje wysokie koszty operacyjne, zwłaszcza na „ostatniej mili”, stanowiącej do 55% całkowitych wydatków. Trudności w pozyskiwaniu nowych lokalizacji uwypuklają nieefektywność modelu zamkniętych sieci, wymagając poszukiwania alternatyw. W odpowiedzi na wyzwania rynkowe rozwijane są sieci agnostyczne, będące otwartymi platformami punktów odbioru dostępnymi dla wielu przewoźników. Model ten, analogiczny do współdzielonej infrastruktury telekomunikacyjnej, ma za zadanie obniżyć bariery wejścia na rynek oraz zoptymalizować wykorzystanie istniejących zasobów logistycznych. Wdrożenie sieci agnostycznych znacząco obniża barierę wejścia oraz ryzyko inwestycyjne dla firm kurierskich, oferując dostęp do istniejącej infrastruktury. Konsumentom natomiast zapewnia to niezrównaną wygodę, umożliwiając odbiór przesyłek od różnych przewoźników w jednym, optymalnie zlokalizowanym punkcie, co jest kluczowe dla satysfakcji. Dla sektora e-commerce, model agnostyczny upraszcza zarządzanie logistyką poprzez integrację z jedną platformą, wzmacniając pozycję konkurencyjną małych i średnich sklepów. W aspekcie środowiskowym, konsolidacja dostaw do wspólnych punktów przewiduje redukcję emisji CO2 o 30-40% oraz ograniczenie wizualnego zanieczyszczenia przestrzeni miejskiej. Wdrożenie sieci agnostycznych napotyka na znaczące wyzwania, zwłaszcza w zakresie konkurencyjności rynku i niechęci firm do rezygnacji z budowanej tożsamości. Niezbędne jest zapewnienie otwartych interfejsów API dla płynnej komunikacji systemów oraz precyzyjne określenie odpowiedzialności za przesyłki na każdym etapie cyklu dostaw. Przyszłość dostaw OOH prawdopodobnie opierać się będzie na modelach hybrydowych, zarządzanych przez neutralnych operatorów, konsorcja przewoźników lub partnerstwa publiczno-prywatne. Niewykluczona jest także rola regulatorów, którzy, wzorem innych sektorów, mogą wprowadzić regulacje promujące interoperacyjność sieci w celu uporządkowania i optymalizacji logistyki miejskiej. Artykuł powstał w oparciu o raport „Out of Home Delivery in Europe 2024. PUDOs and automated parcel machines”, przygotowany przez Last Mile Experts. Alsendo wzięło udział w raporcie jako kontrybutor. Raport jest dostępny do pobrania pod adresem: https://lastmileexperts.com/reports-subscriptions/. Anna Sztyk